Því hefur lengi verið haldið fram af fjölmörgum aðilum að álframleiðsla á Íslandi sé af hinu góða í hnattrænu samhengi. Til rökstuðnings er sagt að annars yrði álið framleitt í löndum á borð við Kína þar sem kol eru notuð sem orkugjafar. Þessar fullyrðingar eru í besta falli hálfsannleikur en líklegra er að um vanþekkingu sé að ræða. Ítrekaðar fullyrðingar í þessum efnum hafa valdið útbreiddum misskilningi á meðal þjóðarinnar þess efnis að álframleiðsla á Íslandi sé jákvæð í hnattrænu samhengi.

Staðreyndin er sú að víða í heiminum er að finna báxítnámur, óvirkjað vatnsafl og hráefni í rafskaut á svipuðum slóðum. Til þess að framleiða 1 tonn af áli þarf 2 tonn af áloxíði og 0,5 tonn af rafskautum sem framleidd eru úr kolum og olíuefnum. Í hnattrænu samhengi er augljóslega vænlegra að frumframleiðsla á áli fari fram í heimshlutum þar sem hráefni og vatnsafl er til staðar og þannig komið í veg fyrir óþarfa flutning hráefna. Ekki er hér verið að leggja blessun yfir staðbundið og svæðisbundið rask sem aukin álframleiðsla á þessum slóðum myndi hafa heldur er einungis verið að horfa til hnattrænna áhrifa. Það má því setja dæmið upp á þann veg að framlag Íslands til þess að taka á þeirri vá sem mannkynið stendur frammi fyrir séu óþarfir flutningar hráefna frá löndum á borð við Jamaica, Indland og Ástralíu. Þeim óþörfu flutningum fylgir óhjákvæmilega óþörf losun gróðurhúsalofttegunda sem er „framlag“ Íslands til „lausnar“ þeim vanda sem gróðurhúsaáhrifin eru.

Því hefur verið haldið fram að valkosturinn við „íslenskt ál“ sé ál frá Kína þar sem kol eru notuð til raforkuframleiðslu. Þetta er afar langsótt röksemdafærsla. Það er rétt að í Kína eru notuð kol sem orkugjafi fyrir álver, en framleiðsla Kínverja fer, eftir því sem best verður að komist, ekki á sömu markaði og ál frá Íslandi. Kínverjar framleiða fyrir sinn heimamarkað og nota álið í fullunnar vörur af ýmsu tagi sem eftir atvikum eru fluttar til vesturlanda. Engin augljós tengsl virðast því vera á milli álframleiðslunnar á Íslandi og í Kína. Nærtækara væri að benda á valkosti í Mið- og Suður Ameríku, en sá samanburður er óhagstæður þeim sem halda fram ágæti framleiðslunnar á Íslandi. Þess má geta að skv. upplýsingum frá International Aluminum Institute framleiðir sá heimshluti umtalsvert magn að áli og orkugjafinn er fyrst og fremst vatnsafl. En hvers vegna er ál yfir höfuð framleitt á Íslandi þegar til eru lönd sem eiga vatnsafl, báxítnámur og ódýrt vinnuafl? Líklega er það ódýra orkan sem Ísland hefur að bjóða sem ríður baggamuninn. Alain Belda, forstjóri Alcoa, hefur t.d. sagt að orkuverð til stóriðju á Íslandi sé um helmingur þess orkuverðs sem Alcoa samdi um í tilteknu verkefni í Brasilíu.

ÍSLENSKA ÁKVÆÐIÐ
Með íslenska ákvæðinu er ríkjum með lítil hagkerfi og hreina orkugjafa gefin kostur á að ráðast í verkefni sem valda mikilli losun gróðurhúsalofttegunda án þess að losunin teljist með almennri losun í skuldbindingum Kyoto. Ein af megin forsendum ákvæðisins er að með því að nota hreina orku sé hnattrænt dregið úr losun gróðurhúsalofttegunda. Með vísan í óþarfa flutninga sem fylgja álframleiðslu á Íslandi er ljóst að hún veldur meiri losun gróðurhúsalofttegunda en álframleiðsla í löndum sem geta numið báxít og vatnsafl auk olíu og kola til rafskautagerðar. Að nota íslenska ákvæðið í þágu áliðju á Íslandi er því óhagstætt í hnattrænu samhengi og uppfyllir ekki þá megin forsendu sem ákvæðið byggir á.

Ef ákvæðið væri hinsvegar nýtt í verkefni sem myndu raunverulega draga úr heildar losun gróðurhúsalofttegunda væru verkefnin jákvæð í hnattrænu samhengi. Sem dæmi um slík verkefni mætti t.d. nefna verkefni þar sem hrein orka væri notuð til þess að kæla tölvuver. Í því tilfelli eru „hráefnin“ tölvutæk gögn sem flutt eru á milli heimshluta án þess að því fylgi losun gróðurhúsalofttegunda. Fyrir þá starfsemi þarf heldur ekki háspennulínur því tölvuverin mætti staðsetja í sjálfum virkjunarhúsunum eða í næsta nágrenni við þau.

AÐ LOKUM
Rétt er að halda því til haga að til þess að endurvinna ál þarf aðeins 5% af orkunni sem þarf til frumframleiðslunnar. Um 20% af heimsframleiðslunni fara í umbúðir og má ætla að stórum hluta þeirra sé hent eftir notkun. Þannig er t.d. 800.000 tonnum af áldósum fargað árlega í Bandaríkjunum. Með aukinni endurvinnslu mætti því draga stórlega úr hnattrænum umhverfisáhrifum álframleiðslunnar.

Líklega verða þessi skrif mín ekki til þess að snúa þeim sem hvað harðast beita sér fyrir uppbyggingu áliðnaðar á Íslandi. Ég vonast þó til þess að skrifin verði til þess að sem flestir hætti að fara með öfugmæli um hnattrænt ágæti frumframleiðslu þessa „græna málms“ á Íslandi.

Bergur Sigurðsson,

Þessi pistill birtist í Morgunblaðinu 12.3.2007.

 Það vekur undrun og furðu hvernig sjálfskipaðir talsmenn álvers í Helguvík halda kerfisbundið úti innistæðulausu vorkunarvæli um atvinnlíf á Suðurnesjum. Á Suðurnesjum, þar sem allt er í blóma, tækifærin blasa við og smjör drýpur af hverju strái. Lítið atvinnuleysi, þensla og mikill innflutningur á erlendu vinnuafli er einkennandi fyrir samfélagið í dag, jafnt á Suðurnesjum sem og á landinu í heild sinni. Til þess að sporna gegn því að þenslan sæki enn í sig veðrið valdi Seðlabankinn nýlega að lækka ekki stýrivexti.

Atvinnuleysi á Suðurnesjum er lítið, innan við 3%, en engu að síður er það meira en annarstaðar á landinu um þessar mundir. Það er þekkt staðreynd og viðurkennd að örri fólksfjölgun fylgir oft tímabundið atvinnuleysi sem skýrist af því að margir skipta um vinnu í kjölfar búferlaflutninga. Íbúum í Reykjanesbæ hefur fjölgað gríðarlega undanfarin misseri í kjölfar uppbygginar í Innri Njarðvík og eftir að varnarstöðinni var breytt í skólaþorp sem smám saman er að fyllast af íbúum. Ör fólksfjölgun á Suðurnesjum skýri væntanlega hluta af atvinnuleysinu en ekkert bendir hinsvegar til þess að um varanlegan vanda sé að ræða.

ÍGILDI ÞRIGGJA ÁLVERA
Í atvinnumálum á Suðurnesjum eru fjölmörg tækifæri framundan. Gert er ráð fyrir því að það þurfi um 200 manns til fjölbreyttra starfa þegar áformað hótel við Bláa lónið hefur verið byggt. Talverðan fjölda iðnaðarmanna þarf fyrst við bygginguna sjálfa. Nú stendur yfir umhverfismat fyrir kísilverksmiðju í Helguvík og þar er gert ráð fyrir u.þ.b. 90 störfum, auk starfa á byggingartima verksmiðjunnar. Þá er í gangi metnaðarfull uppbygging Keilis á Keflavíkurflugvelli og er áætlað að á næstu 3-5 árum muni þar verða til 4-5.000 manna háskólasamfélag. Ætla verður að það þurfi nokkur hundruð manns til þess að þjónusta þann byggðakjarna. Þá eru viðræður í gangi um netþjónabú á Keflavíkurflugvelli en þar yðru til 150 störf eða svo. Á undanförnum árum hafa orðið til 60-70 ný störf á ári í tengslum við flugþjónustuna á Keflavíkurflugvelli. Áætlanir gera ráð fyrir að sú þróun haldi áfram og starfsmönnum á flugvallarsvæðinu ætti því að fjölga sem nemur u.þ.b. mannaflaþörf álvers á næstu fjórum til fimm árum.

Hér að ofan voru talin upp hugsanleg ný störf á Suðurnesjum sem gróflega samsvara starfsmannafjölda u.þ.b. þriggja álvera. Þá eru ótalin svokölluð afleidd störf og störfin sem verða til ef félagið Suðurlindir virkjar til þess að byggja upp atvinnulíf í sveitarfélögunum sem að Suðurlindum standa þ.e. Vogum, Grindavík og Hafnarfirði. Þó sum þessara starfa séu ekki föst í hendi þá blasa tækifærin við og ekkert bendir til þess að kreppa sé framundan.

HÁLFVER Í HUGSÝN?
Í nóvember sendi Landvernd umhverfisráðherra kæru þar sem þess er krafist að framkvæmdin í heild sinni, þ.e. álver, orkuflutningar og virkjanir, verði metin í einu heildstæðu umhverfismati svo heildstæð mynd fáist af áhrifum verkefnisins. Ráðherra hefur tekið kæruna til efnislegrar meðferðar þrátt fyrir kröfur hagsmunaaðila um frávísun. Komist umhverfisráðherra að sömu niðurstöðu og Umhverfisstofnun gerir í umsögn sinni um kæruna er útlit fyrir að hugmyndir um álver í Helguvík séu komnar á byrjunarreit.

Markmiðið með stofnun Suðurlinda er „að standa vörð um sameiginlega hagsmuni sveitarfélaganna og íbúa þeirra varðandi náttúruauðlindir í landi sveitarfélaganna við Trölladyngju, Sandfell og í Krísuvík m.a. mögulega nýtingu jarðvarma og eignar- og nýtingarrétt hvers sveitarfélags fyrir sig“. Þar með lítur út fyrir að um 40% þeirrar orku sem Norðurál hefur horft til sé ekki lengur í boði fyrir álver í Helguvík. Landsvirkjun hefur lýst því yfir að ekki verði samið um orkusölu til nýrra álvera og að óreyndu tel ég útilokað að ný borgarstjórn lofi Orkuveitu Reykjavíkur hlaupa undir bagga með þau 200 MW, eða svo, sem uppá vantar. Sú orka sem Norðurál hefur aðgang að annar ekki álveri, og varla heldur „hálfveri“, sem nefna mætti 1. áfangann.

Þó orkan kunni að geta annað „hálfveri“ þá er það varla nema í hugsýn því ekki er sátt um orkuflutningana sem til þarf. Sveitarfélögin hafa hvert á fætur öðru hafnað tillögum Landsnets um línuleiðir og á fjölmennum íbúafundi í Vogum lögðust íbúar einróma gegn háspennulínum í gegnum sveitarfélagið. Við þetta bætist að Norðuráli var hafnað um losunarheimildir enda er vandséð að álver í Helguvík samræmist markmiðum ríkisstjórnarinnar um samdrátt í losun gróðurhúsalofttegunda.

Bergur Sigurðsson.

Þessi pistill birtist í Morgunblaðinu 

Flestum ætti að vera kunnugt að álfyrirtækin áforma umtalsverða uppbyggingu á suðvesturhorni landsins. Til þess að áætlanir þeirra geti gengið eftir þarf gríðarlegt viðbótarmagn af raforku. Áform um álver í Helguvík og stækkun í Straumsvík kalla á 8,2 TWst af raforku á ári en til viðmiðunar má benda á að heildar raforkunotkun á Íslandi í dag er um 8,6 TWst á ári. Þá er ótalin orkuþörf hugsanlegs álvers í Þorlákshöfn og rétt er að halda því til haga að einnig eru uppi áform um álver á Húsavík sem myndi þurfa um 3,8 TWst.

Orkuþörf stóriðjuáforma á suðvesturhorninu samsvarar fjórum nýjum vatnsaflsvirkjunum í Þjórsá, frá Búðarhálsi að Urriðafossi, og fimm til sjö nýjum jarðvarmavirkjunum á svæðinu frá Hengli og út á Reykjanes. Þrátt fyrir að rammaáætlun um verndun og nýtingu jarðvarma sé enn ólokið er horft til háhitasvæða eins og Seltúns og Austurengja í Krýsuvík, Trölladyngjusvæðisins austan Keilis. Einnig hefur verið horft til orkuöflunar í Brennisteinsfjöllum en nýlega lýsti Hitaveita Suðurnesja vilja sínum til þess að afturkalla umsókn sína um rannsóknarleyfi þar. Brennisteinsfjöllum er þó ekki borgið því Orkuveita Reykjavíkur og Landsvirkjun horfa enn til orkuöflunar þar. Það segir sig sjálft að þessi orkuöflun myndi valda stórkostlegu raski og fjölmargar háspennulínur myndu rísa á svæðum sem í dag eru án slíkra mannvirkja.

Djúpborun og skynsemi
Djúpborun hefur verið nokkuð til umræðu á undanförnum árum en með henni er ætlunin að bora dýpra niður á heitara vatn en gert er í dag. Nái djúpborunin fram að ganga gæti orkuvinnslugeta starfandi jarðvarmavirkjana e.t.v. fimmfaldast. Þannig mætti eftir atvikum auka orkuvinnslu starfandi jarðvarmavirkjana á suðvesturhorninu um 10 TWst eða svo án þess að virkja á nýjum svæðum með tilheyrandi umhverfisspjöllum, uppistöðulónum og nýjum línuleiðum. Til þess að svo megi verða þurfa orkufyrirtækin, álframleiðendur og yfirvöld til lands og sveita þó að gæta hófs og sýna biðlund.

Ef marka má ummæli Júlíusar Jónssonar, forstjóra Hitaveitu Suðurnesja, og Guðmundar Ó. Friðleifssonar, verkefnisstjóra djúpborunarverkefnisins, á fréttastöðinni NFS á síðasta ári má ætla að djúpborunarverkefnið kunni að skila af sér orku eftir 6 – 15 ár. Ótímabær uppbygging stóriðju mun hafa gríðarleg áhrif á samfélag, umhverfi og náttúru svæðisins um ókomin ár. Í því samhengi eru nokkur ár ekki langur tími en biðlund skynseminnar gæti bjargað mörgum af náttúruperlum landsmanna.

Bergur Sigurðsson.

Þessi pistill birtist í Morgunblaðinu 7. janúar 2007